Sahl b. Abi Hathmah and some senior men of the tribe told that 'Abd Allah b. Abi Sahl and Muhayyasah came to Khaibar on account of the calamity (i.e. famine) that befall them. Muhayyasah came and told the 'Abd Allah b. Sahl had been killed and thrown in a well or stream. He hen came to the Jews and said: I swear by Allah, you have killed him. They said: We swear by Allah, we have not killed him. He then proceeded and came to his tribe and mentioned this to them. Then he, his brother Huwayyasah, who was older to him, and 'Abd al-Rahman b. Sahl came forward (to the Prophet). Muhayyasah began to speak. It was he who was at Khaibar. The Messenger of Allah (ﷺ) then said to him: Let the eldest (speak), let the eldest (speak), meaning age. So Huwayyasah spoke, and after him Muhayyasah spoke. The Messenger of Allah (ﷺ) then said: They should either pay the bloodwit for you friend or they should be prepared for war. So the Messenger of Allah (ﷺ) wrote to them about it. They wrote (in reply): We swear by Allah, we have not killed him. The Messenger of Allah (ﷺ) then said to Huwayyasah, Muhayyasah and 'Abd al-Rahman: Will you take an oath and thus have the claim to the blood of your friend ? They said: No. He (the Prophet) said: The Jews will then take an oath. They said: They are not Muslims. Then the Messenger of Allah (ﷺ) himself paid the bloodwit. The Messenger of Allah (ﷺ) then sent on one hundred she-camels and they were entered in their house. Sahl said: A red she-camel of them gave me a kick.

(4521) Sehl b. Ebi Hasme ve karninin büyüklerinden (bazı) adamlar haber verdiler ki:
Abdullah b. Sehl ve Mühayyisa başlarına gelen bir kıtlık yüzünden Hayber'e doğru
yola çıktılar. Muhayyisa'ya gelinip, Abdullah b. Sehl'in öldürüldüğü ve bir kuyuya

veya çukura atıldığı haber verildi. Mühayyisa Yahudilere gelip: "Vallahi onu siz
öldürdünüz" dedi. Yahudiler de: "Vallahi biz öldürmedik" dediler. Bunun üzerine
döndü ve kendi kavmine geldi. Olup biteni onlara haber verdi. Sonra da kendisinden
büyük olan kardeşi Huveyyisa ve Abdurrahman b. Sehl ile birlikte geldiler.
Mühayyisa -Hayberde olan o idi- konuşmak için (Rasûlullah'a) gitti. Rasûlullah (s.a.v)
yaşı kasderek "büyült, büyült (büyüğünüz konuşsun)" buyurdu. Bunun üzerine,
Huveyyisa konuştu, sonra Mühayyisa konuştu.
Rasûlullah (s.a.v):

"(Yahudiler) ya arkadaşınızın diyetini verirler yada (Aîlah ve Rasûlüne) harb
açtıklarını bildirirler" buyurdu. Ayrıca bunu Yahudilere yazdı. Yahudiler de: "Vallahi
onu biz öldürmedik" diye yazdılar.



Rasûlullah (s.a.v): Huveyyisa, Muhayyisa ve Abdurrahman'a: "Yemin eder ve
arkadaşınızın kanını hak eder misiniz?" dedi.
"Hayır" dediler. Rasûlullah:

"Sizin için Yahudiler yemin etsinler irsi?" buyurdu.

"Onlar müslüman değiller" dediler. Bunun üzerine, Rasûlullah onun diyetini kendi
yanından verdi. Onlara, yüz dişi deve gönderdi. O kadar ki, develer evlerine kadar
sokuldu.

mı

Ravi Sehl şöyle dedi: "O develerden kırmızı bir deve beni tepti."
Açıklama

Hadis-i Şerif, kasâme'nin meşruiyeti konusunda delildir. Tüm İslâm ulemâsı
kasâmenin meşru oluşunda müttefik olmakla birlikte, uygulaması yönünden bazı farklı
görüşlere sahiptirler. Bu konulara girmeden evvel hadisteki şahıslar ve tâbirler
üzerinde kısaca duralım:

Metinlerde görüldüğü üzere Muhayyisa b. Mes'ud ve Abdullah b. Sehl birlikte
Haybere gitmişler ama yolda ayrılmışlar. Abdullah öldürülmüş ve Huveyyisa,
Muhayyisa ile Abdullah'ın kardeşi Abdurrahman, Hz. Peygambere gelmişler,
Huveyyisa ile Muhayyisa iki kardeştirler ve öldürülen Abdullah'ın amcası
oğullarıdırlar. Bunlar maktulün kardeşi olan Abdurrahman'dan daha büyüktürler.
Maktulün velisi olduğu için olsa gerek ki, küçük olmasına rağmen Rasûlulîah'm
huzurunda kardeşinin öldürülmesi konusunda Abdurrahman konuşmuş ama efendimiz
bunu hoş karşılamamış, edebe mugayir olduğunu ihsas ettirmiş ve "el-kübra el-kübra"
demiştir. Bu tabir ya "Söze büyüğünüz başlasın" yahut da "büyüğünüzü öne geçirin"
manalarına kullanılır. Zâten râvi, Rasûlulîah'm böyle mi yoksa "li yebdei'I ekberu =
büyüğünüz başlasın" mı dediği konusunda şüpheye düşmüştür.

Hz. Peygamber (s.a.v) maktulün velilerinin konuşmalarını dinledikten sonra:
"Onlardan birisinin öldürdüğüne dâir elli defa yemin ederseniz onun ipi size verilir."
buyurmuştur.

"İpi verilsin" diye terceme ettiğimiz terkib "fe'l yudfe' bi rummetihi" dir. "Rumme"
aslında hayvanın kaçmasın diye bağladıkları iptir. Burada murad: "Katilin boğazına
bağlanıp maktulün velilerine teslim edildiği iptir."

Maktulün velilerinin görmedikleri bir şeye yemin edemeyeceklerini ve müslüman
olmayan Yahudilerin yeminlerine itibâr etmeyeceklerini söylemeleri üzerine Hz.
Peygamber, yüz kızıl deve vererek maktulün diyetini kendisi ödemiştir.
Müslim'in bir rivayetinde Rasûlulîah'm bu diyeti sadaka develerinden ödediği
bildirilmektedir. Ama bu, sarihlerin ilgisine konu olmuştur. Çünkü zekât mallarının
kimlere verileceği Kur'an-ı Kerim'de bildirilmiştir ve bunlar arasında faili meçhul
cinayetin diyeti yoktur. Bazı âlimler; bu ifâdenin, râvinin bir hatâsı olduğunu
söylerken, bâzıları Rasûlulîah'm bu develeri kendilerine zekât olarak verilen
fakirlerden satın alarak diyet ödediğini söylerler. Nevevî ikinci görüşü benimsemiştir.
Rasûlulîah'm bu develeri satın alırken bedelini kendi şahsî malından yada hazineden
ödemiş olması mümkündür.

Hadislerde görüyoruz ki, Hz. Peygamber (s.a.v) önce maktulün velîlerine, maktulü
falan öldürdü, diye elli defa yemin etmelerini teklif etmiş, onların yeminden imtina
etmeleri üzerine de, yahûdilerin (katil zanlılarının) yemin etmeleri halinde temize



çıkacaklarım söylemiştir. Bu hal, yemin önce maktulün velîlerine (davacılara), onların
yeminden kaçınmaları halinde katil zanlılarına (dâvâlılara) teklif edilir, diyen Mâliki,
Şafiî ve Hanbelilerin görüşüne delildir. Mukaddimede de işaret ettiğimiz gibi Ha-
nelilere göre ise yemine dâvâlıdan başlanılır. Hanefiler Kasâme konusunu da diğer
dâvalarla bir tutmuşlar ve "Beyyine getirmek mâddeiye, (dâvâcıya), yemin de inkâr
edene (dâvâlıya) vazifedir" hadisi ile istidlal etmişlerdir. Ayrıca, üzerinde durduğumuz
hâdise de, Saîd b. Müseyyeb'in, "Rasûlullah (s.a.v) yemin ettirmeye Yahudilerden
başladı. Çünkü maktul onların arasında bulundu" dediği tarzındaki rivayete
1721

dayanırlarlar.

Daha önce, Hanefi ve Şâfiîİere göre Kasâme yoluyla kısasın sabit olmadığını,
Mâlikilere göre ise dâvanın amden öldürme şeklinde olması halinde kısasın sabit
olacağını söylemiştik. Bu hadislerdeki, "Eğer siz elli kere yemin ederseniz onun ipi
teslim edilir" cümlesi Mâl ikiler için delildir. Çünkü az önce de belirttiğimiz gibi
buradaki ipten murad, katilin boynuna bağlanıp maktulün velilerine teslim edildiği
iptir. Ama diğer ulemâ bundan maksadın, onların diyet ödemeleri için teslim

[73]

edilmeleri olduğunu söylemişlerdir.
Bazı Hükümler

Hattâbi bu hadislerden birçok hüküm istinbat etmiş ve bunları sıralamıştır. Şimdi de
özet olarak bu hükümleri verelim:

1. Had istemede vekâlet caizdir,

2. Hazır olan birisine vekil olmak caizdir. Çünkü Hz. Peygamber (s.a.v) maktulün
kardeşi dururken, daha büyük olduğu için amcasının oğlunu konuşturmuştur.

3. Kasâmedeki dâva diğer davalara benzemez. Diğer dâvalarda önce dâvâlıya yemin
ettirildiği halde, kasâmede davacıya yemin ettirilir. Bu konu üzerindeki müctehidlerin
ihtilâl've görüşleri yukarıda verilmiştir.

4. Dâvâlılar, maktulü kendilerinin öldürmediklerine yemin ederlerse kısastan
kurtulurlar.

Hadis-i Şerifteki: "Yahudiler kendilerinden elli kişinin yemini ile size karşı ibra
olsunlar mı? (temize çıksınlar mı?)" sözünün şu manâlara ihtimâli vardır:

a. Size karşı, dâvanızdan temize çıksınlar mı?

b. Onlar yemin ederek, sizi yeminden kurtarsınlar mı? Yâni onlar yemin ederlerse
dâva biter, siz de yemin etmekten kurtulursunuz.

5. Müslüman ile zimmî arasındaki hüküm iki müslüman arasındaki hüküm gibidir.

6. Bir mtisliimanm, başka bir müslüman aleyhindeki yeminine itibar edildiği gibi,
gayr-i müslimin müslüman aleyhindeki yeninine de itibar edilir. İmâm Mâlik, dinlen i
lmeyeceği görüşündedir.

7. Kasâme ile kısas sabit olur. Hadisteki "Onun ipi verilir" ve "arkadaşınızın kanını
hak edersiniz" cümleleri buna delâlet eder. İmâm Mâlik, Ahmed b. Hanbcl. ve Ebû
Sevr bu görüştedir. Aynı görüş tbn Zübeyr ve Ömer b. Abdil-Aziz'den de rivayet
edilmiştir.

İmam-ı Azam Ebû Hanife ve talebeleri, İmâm Şafiî, Sufyân-ı Sevil ve İshak b.
Râheveyh'e göre kasâme ile kısas sabit olmaz. Bu görüş, İbn Ab-bas, Hasentri-Basıi
ve İbrahim en-Nehâî'den de menkuldür. Bu âlimlerin yukarıdaki ilk cümleyi anlayış



biçimleri az önce geçmişti. İkinci cümleyi -arkadaşınızın kanını hak edersiniz- de
"arkadaşınızın diyetini hakedersiniz" şeklinde tevil ederler. Çünkü diyet, kan
sebebiyle alınır. Nitekim bu cümle başka tanklarla "Ya arkadaşınızın diyetini alırsınız
yada harbi haber verin" şeklinde rivayet edilmiştir. Bu rivayet, bu tevilin sahih
olduğunu gösterir.

Hattâbî'nin hadislerden istifâde ile sıraladığı hükümler bunlar. Yine Hattâbî,
Rasûlullah (s.a.v) m, maktulün diyetini kendisinin ödemesini de şöyle izah etmektedir:
"Rasûlullah'in, diyeti kendisinin vermesi" yahûdilerle yapmış olduğu muahededen
dolayı olsa gerek. Efendimiz, bir yönden o ahdi bozmayı istemedi, diğer taraftan da
maktulün kanının heder olmasını istemedi. O yüzden diyeti kendisi Ödedi."
Hayli uzunca ele alınmış olan kasâme konusundaki ihtilâfları, Bidaye-tü'l-
Müctehid'ten özetle aktarıp konuyu bitirmek istiyoruz:

Ulemânın kasâme konusundaki ihtilâfları dört noktada toplanmaktadır. Bunlar:

a- Kasâme ile hükmetmenin cevazı konusu: Cumhuru ulemaya göre caizdir. Dört

mezhep bu görüştedir. Bâzı alimlere göre ise, bir kimseye mevhum bir konuda yemin

ettirilmez.

b- Kasâme yoluyla sabit olan cezada ihtilâf edilmiştir. İmam Mâlik ve Ahmed b.
Hanbel'e göre amden öldürme iddiasında kısas, hatâen öldürme iddiasında ise diyet
gerekir.

İmam Şafiî ve Hanefılere göre her iki halde de diyet gerekir. Bâzı Kû-felilere göre
sadece dâvadan kurtulur.

c-Yemine davacıdan mı yoksa dâvâlıdan mı başlanacağı konusu ihtilaflıdır. İmâm
Şafiî, Ahmed ve Davud'u Zâhirî'ye göre davacıdan başlanır. Küfe (Hanefilerj, Basra
ve Medine ulemâsına göre dâvâlıdan başlanır.

d- Kasâme için, maktulün üzerinde Hanefi, Şafiî, Mâliki ve Hanbelîle-re göre bir
alâmet bulunması gerekir. Birisinin sâdece ölü olarak bulunması kifayet etmez. Bu
alâmete "levs" denilir. İbn Rüşd'ün ifâdesine göre bazı tâbiûn uleması böyle bir
alâmeti şart koşmamaktadırlar.

Mâlikilere göre bir kişinin şahitliği levs yerine geçer. İmâm Şafiî'ye göre de, başkaları
ile irtibatı olmayan bir topluluğun bulunduğu mahallede bir maktul bulunsa veya
maktul ile, bulunduğu mahalle sakinleri arasında düşmanlık bulunsa bu da levs sayılır

1241

ve kasâme uygulanır.